urla mermerli çeşme

Ferhat Erim - Sanat tarihçisi Eser,
Urla İlçe merkezi’nde Mustafa Kemal Caddesi’ndedir. Halk arasında
Mermer Çeşme ya da Çarşı Çeşmesi isimleriyle de tanınmaktadır. Düzgün
şekillendirilmiş mermer bloklardan inşa edilmiştir. Dikdörtgen şekilli
yerden yaklaşık on beş yirmi santim yukarıda bir temel üzerindeki
eserin; aşağıdan yukarıya doğru piramidal bir kaidesi vardır. Bu kaide
üzerinde dikdörtgen şekilli mermer bloklarla ikinci bir kaide inşa
edilmiştir. Bu ikinci kaidenin üzerinde ise yine dikdörtgen şekilli bir
mermer blok uzatılarak adeta bir dikili taş ile çeşme yapısı
taçlandırılmıştır. Günümüzde bu blok üzerinde sonradan bir bayrak
direği dikilerek bir Türk bayrağı çekilmiştir.
Konik piramidal kaide
ile dikili taş arasında kalan bölüm eserin çeşme işlevli bölümüdür. Üst
kısımda yer alan dikili taş ise eserin Kurtuluş savaşı anısına dikilmiş
bölümüdür. Dört cepheli şekilde tasarlanmış çeşmenin her cephesi
üzerinde birer musluk vardır. Bu muslukların önünde birer mermer kurna
yer almaktadır. Muslukların ayna taşları yine yekpare mermer bloklardan
işlenmiş ve üst kesimleri yuvarlak kemerli bir formda
şekillendirilmiştir. Bu ayna taşlarının her iki yanına da birer
dikdörtgen şekilli mermer blok konulmuştur.
SüslemelerEser
genel yapısı itibariyle çok süslü bir tarzdan uzak; ancak detaylarda
yer alan süslemeleri ile mütevazi denilebilecek süslemelere sahiptir.
Çeşme üzerindeki süslemelerin en göz alıcısı musluk aynalıkları
üzerinde yer alanlarıdır. Bu bölümdeki ana süsleme unsuru ise, yüksek
kabartma tekniği ile yapılmış ve birbiri içerisine geçmiş palmet ve
rumi şekillerinden oluşan süslemedir. Bunun dışında zayıf süsleme
teması içerisinde konik piramidal kaide ile dikili taş şeklindeki
mermer blok arasında yer alan ikinci kaide üzerindeki yarım daire
şekilli iki sıra silme sayılabilir. Eser bu sadelik temasına uygun bir
şekilde dört bir cephesinde sülüs bir yazı karakteri ile yazılmış
dikdörtgen şekilli yazı levhaları donatılmıştır. Kitabeler
Eserin dört cephesinde yer alan kitabelerin transkripsiyonu ve günümüz Türkçesi ile yazılışı şu şekildedir:
Sol kanat (Doğu Cephesi)
1)- Ayrıldık üzüldük,
2)- birleştik kurtulduk
12 Eylül 1328 (12 Eylül 1922)
Arka cephe (Güney Cephesi)
1)-Bu makamı Hacı Ahmet Ağa etti ihya;
A)-Bu yeri Hacı Ahmet Ağa canlandırdı.
2)-Umarım bu abları verir bil’hayr-ı cezir.
B)-Umarım bu suları hayırlı bir şekilde verir.
3)-Bir elif zammıyla Baki didi tarihin anın
C)-Bir elif harfi artışı ile onun tarihini söyledi:
4)-Çeşme-i ab-ı hayat kar-ı cuy’i selsebil.
D)-Ebedi hayata neden olan leziz akarsudur.
5)- sene 1055
E)- Yıl 1645-46Sağ kanat (Batı Cephesi)
1)- Hakimiyet bila- kayd u şart Milletindir.
A)-Bağımsızlık kayıtsız şartsız Milletindir.
2)-Teşkilat-ı Esasiye Madde 1
B)-Anayasa madde 1

Ön cephe (Kuzey cephesi)
1)-Ahmed Ağa Çeşmesi’ni İstiklal Abidesine
2)- Müceddedi tebdil eden 1339 senesi Urla Belediyesi Heyeti
A)-Yenilenmesine çalışan 1339 yılı Urla Belediyesi meclisidir.
amela Nazmi ve Murad
B)-Usta Nazmi ve MuratDikilitaş1)-Yaşasın Türkiye
Tarihlendirme.Çeşmenin
güney cephesi üzerinde yer alan kitabeden anlaşıldığı kadarı ile; eser,
Hacı Ahmet Ağa tarafından Hicri 1055, Miladi 1645–46 yılında tamir
ettirilmiş bir çeşmedir. Bu tarihten önce burada ne şekilde ve kim
tarafından inşa ettirilmiş bir çeşme var olduğunu bu günkü bilgilerimiz
doğrultusunda öğrenemedik. Ancak, tarihi kaynaklardan bildiğimiz
kadarıyla Urla 1330 yıllarında Aydınoğullarının eline geçmiş ve bu
tarihten itibaren de bölgede Türk yerleşiminin merkezi olmuştur.
Ortaçağ Türk yerleşmelerinin genel çerçevesi doğrultusunda bu dönemdeki
yerleşimin bir Ulu Cami(Fatih İbrahim Bey Camisi) etrafında şekillenmiş
olduğunu belirtmek yanlış olmayacaktır. İlerleyen zamanla birlikte Urla
‘da Hacı Turan Kapan(15,yy ilk yarısı) ve Çarşı(Hoca Ali)Camileri(15 yy
ilk yarısı) gibi eserler inşa edilmiş ve yerleşim giderek büyümüştür.
Yine tarihi kaynaklar 16 yy da Urla’da iki binin üzerinde vergi
mükellefinin ve iki yüz civarında da dükkanın bulunduğunu
belirtmektedir. Söz konusu eser de bu iki yüz civarındaki dükkanın
bulunduğu çarşının içerisinde yer almaktadır. Muhtemeldir ki 15 ya da
16 ncı yüzyılda inşa edilmiş bir çeşmenin 1640 lı yıllarda harap duruma
düşmesi Hacı Ahmet Ağa’yı harekete geçirmiş ve bu eski çeşmeyi yeniden
tamir ettirerek Urla halkının hizmetine sunmuştur.
Eser 1645-46’den
sonra muhtemelen 1920’li yılların başına kadar kullanımına devam
edilmiş ve olasılıkla yine eskidiği için zamanın Urla Belediye heyeti
hem eseri yenilemiş olmak Hem de Kurtuluş Şavaşı nda ilk örgütlü
mücadeleyi başlatan yiğit Urlalıların anısını yaşatmak için eseri tamir
ettirmiş ve kurtuluş abidesine dönüştürmüştür. Sözlükçe
1. İhya=Diriltmek. Yeniden hayata kavuşturmak. Canlandırmak. Şenlendirmek. Uyandırmak.
2. Hayr=Meşru
iş. Faydalı, nurlu ve sevablı amel. Halkın rağbet ettiği akıl, ilim.
İbadet, adalet, ihsan, mal gibi nimet. (Bak: Hayrat)
3. Cer Suyu yudumlayarak içme.
4. cu=Akarsu, ırmak, nehir, çay
5. selsebil=Cennet'te bir çeşme veya ırmak. Mecaz: Tatlı, lâtif, leziz su
6. ebced=Arabça
Eski Sâmi alfabesindeki harf sırasının sayı değerine göre
tertiplenmesinden meydana gelen birinci kelime. Bu tertip İbrâni ve
Süryâni Alfabesindeki harfleri içine alır. İbâredeki kelimelerin sırası
ve harflerin rakam değerleri şu suretle gösterilmektedir.$(Ebced)
$(Hevvez) $(Hutti) $(Kelemen) $(Sa'fes) $(Kareşet) $(Sehaz) $(Dazig) Bu
sekiz kelime bütün huruf-u hecâ denen yirmi sekiz harfi içine almış ve
sıra ile eliften gayn harfine kadar, birden bine kadar her harfte
aşağıdaki sıra ile gösterildiği gibi değerler verilmiştir. Elif: 1, Bâ:
2, Cim: 3, Dal: 4, He: 5, Vav: 6, Ze: 7, Ha: 8, Tı: 9, Yâ: 10, Kef: 20,
Lâm: 30, Mim: 40, Nun: 50, Sin: 60, Ayn: 70, Fe: 80, Sad: 90, Kaf: 100
Rı: 200, Şın: 300, Te: 400, Se: 500 Hı: 600, Zel: 700, Dad: 800, Zı:
900, Gayn: 1000 Şimdiki Arabcada alfabe bu sırayı tutmuyorsa da
harflerin rakam gibi kullanıldığı zaman, yine eski sıraya uymak için
Ebced sırasını da devam ettirmişlerdir. Hem birbirine benzeyen harfler
bu sırada dizilmiştir. Eskiden İslâmlarda matematik ve fizikte bu
harflerin rakam yerine kullanıldıklarını biliyoruz.
7. bila-kayd u şart=Kayıtsız,şartsız
8. Teşkilat-ı Esasiye=Anayasa
9. mücedded=Kullanılmamış. Yeni. Yenilenmiş.
10. amel=İş. Çalışma. Bir emri veya vazifeyi yerine getirme.
11. Kâr, iş işleme.
12. Dini bir emri yerine getirme, tatbik etme. İtaat. İbâdet.